Қутайба ибн Муслим

Қутайба Ибн Муслим Албоҳилий, Абу Ҳафс (660—715) – Умавийларнинг Хуросондаги ноиби (705—715), Мовароуннаҳрни фатҳ қилган араб саркардаси. Қутайба Ибн Муслим қайс (қайсит) номли шим. араб қабиласига мансуб бўлган. Ҳажжож ибн Юсуф томонидан Хуросон амири (ноиби) қилиб тайинлангач (705), дастлаб Хуросон ва Тохаристонни тўла равишда арабларга бўйсундирди. Сўнгра у 706—715-йиллар орасида Мовароуннаҳрнинг катта қисмини (Ромитан ва Пойкендни, 707; Варахша, Вардона ва Бухорони, 709; Шуман, Кеш ва Насафни, 710; Хоразм ва Самарқандни, 712; Шош, Фарғона ва Қошғарни, 713—715-йилларда) араб халифалигига тобе этган. Қутайба Ибн Муслим қўшинига Бухоро ва Самарқанддаги суғдийлар ва туркийлар, хусусан, Вардона мулкининг ҳукмдори Вардонхудот қаттиқ қаршилик кўрсатган.

Қутайба Ибн Муслим томонидан маҳаллий аҳолини ислом динига киритиш дастлаб қаттиқ қаршиликка учраган. Масалан, у тўртинчи марта жанг қилиб Бухорони олгач, араблар бухороликлар билан бирга туриб, уларнинг хатти-ҳаракатларидан хабардор бўлиб турсалар бухороликлар заруратдан мусулмон бўлади деган мақсадда Бухоро аҳолисига ўз уйларининг ярмини арабларга беришга ундаб буйруқ чиқарди. Қутайба Ибн Муслим шу йўл билан Бухоро ва бошқа шаҳарларда мусулмончиликни ўрнатди. Мовароуннаҳрда дастлабки Жомеъ масжидини Бухорода қурдирди (712—713). Қутайба Ибн Муслим бошқа шаҳарларда ҳам масжидлар қурдириб, зардуштийлик ва буддавийликка қарши аёвсиз курашди.

Берунийннинг „Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар“ асарида келтирилишича:

„Қутайба Хоразм хатини яхши биладиган, уларнинг хабар ва ривоятларини ўрганган ва билимини бошқаларга ўргатадиган кишиларни ҳалок этиб, буткул йўқ қилиб юборган эди. Шунинг учун у (хабар ва ривоятлар) ислом давридан кейин ҳақиқатни билиб бўлмайдиган даражада яширин қолди.“

Қутайба Ибн Муслимнинг янги халифа Сулаймон (ҳукмронлик даври: 715—717) га бўйсунмаслиги, Мовароуннаҳрдаги араб қўшинлари ўртасида унга нисбатан норозилик пайдо бўлиши ва исён кўтарилишига олиб келди. Арабларнинг шайбон қабиласига мансуб Ҳайён ан-Набатий (унинг 7 минг кишилик қўшини бўлган) ва тамим (тамимий) қабиласи вакили Вақи ибн Абу Суд бошчилигидаги исёнчилар Қутайба Ибн Муслимнинг чодирига бостириб кириб, у билан биргаликда Абдурраҳмон, Абдуллоҳ, Солиҳ, Ҳусайн, Абдулкарим номли укаларини, ўғли Касир ибн Қутайба ва жиянларини (жами 11 эркакни) ўлдиришган. Қутайба Ибн Муслим Кох қишлоғидаги Работи Сарханг (ҳозирги Мозорбува) қабристонида дафн этилган. Унинг шахси илк ўрта асрлардан бошлаб Мовароуннаҳрда ислом уламолари томонидан муқаддаслаштирилган.

Адабиёт

Наршахий, Бухоро тарихи, Т., 1966; Беруний, Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар, т. 1, Т., 1968; История ат-Табари, Т., 1987.

Ушбу мақолада Ўзбекистон миллий энсиклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган.

Ушбу мақола чаладир. Сиз уни бойитиб, Википедияга ёрдам беришингиз мумкин.
Бу андозани аниқроғига алмаштириш керак.