Jump to content

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси

From Vikipediya
Қисқартма
  • ГА
  • УНГА
  • АГ
Тури Асосий орган
Ишга тушган санаси 1945 (79 йил аввал) (1945)
Жойлашуви Ню-Ёрк, АҚСҲ
Президент Деннис Франcис
Вебсайти ун.орг/га
Аъзолик ва қатнашиш

Бош Ассамблеяга аъзолик ва унда қатнашиш билан боғлиқ иккита мақола учун қаранг:

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси (УНГА, ГА ёки франсузча: Ассемблéэ гéнéрале АГ) – Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) олтита асосий органларидан бири бўлиб, унинг асосий маслаҳат, сиёсат ва вакиллик органи сифатида хизмат қилади. Ҳозирда унинг 78-сессиясида унинг ваколатлари, таркиби, функсиялари ва тартиблари Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Низомининг ИВ бобида баён этилган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси БМТ бюджети, Хавфсизлик Кенгашининг доимий бўлмаган аъзоларини тайинлаш, БМТ Бош котибини тайинлаш, БМТ тизимининг бошқа қисмларидан ҳисоботлар олиш ва резолюциялар орқали тавсиялар бериш учун жавобгардир[1]. Шунингдек, у ўзининг кенг ваколатларини илгари суриш ёки ёрдам бериш учун кўплаб ёрдамчи органларни ташкил қилади[2]. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси барча аъзо давлатлар тенг вакиллик ҳуқуқига эга бўлган БМТнинг ягона органидир.

Бош Ассамблея Ню-Ёрк шаҳридаги БМТ штаб-квартираси, Бош Ассамблея биносида ҳар йили ўз Президенти ёки БМТ Бош котиби ҳузурида йиғилади. Ушбу йиғилишларнинг асосий босқичи одатда сентябрдан январ ойининг бир қисмига қадар барча масалалар кўриб чиқилгунга қадар давом этади, бу кўпинча навбатдаги сессия бошланишидан олдин бўлади[3]. Бундан ташқари, у махсус ва фавқулодда махсус сессиялар учун қайта йиғилиши мумкин. Биринчи сессия 1946-йил 10-январда Лондондаги Методистлар марказий залида чақирилди ва унда 51 та аъзо давлат вакиллари иштирок этди.

Аксарият саволлар Бош Ассамблеяда оддий кўпчилик томонидан ҳал қилинади. Ҳар бир аъзо давлат битта овозга эга. Баъзи муҳим масалалар бўйича овоз бериш, яъни тинчлик ва хавфсизлик, бюджет муаммолари ва аъзоларни сайлаш, қабул қилиш, тўхтатиб туриш ёки чиқариб юбориш бўйича тавсиялар – ҳозир бўлган ва овоз беришда қатнашганларнинг учдан икки қисми томонидан овоз бериш йўли қабул қилинади. Бюджет масалаларини тасдиқлаш, жумладан, баҳолаш шкаласини қабул қилишдан ташқари Ассамблея қарорлари аъзолар учун мажбурий эмас. Ассамблея Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ваколатига кирувчи ҳар қандай масалалар бўйича тавсиялар бериши мумкин, бундан Хавфсизлик Кенгаши кўриб чиқаётган тинчлик ва хавфсизлик масалалари мустасно.

1980-йилларда Ассамблея бир қатор халқаро муаммолар бўйича саноати ривожланган давлатлар ва ривожланаётган мамлакатлар ўртасида „Шимол ва Жануб мулоқоти“ форумига айланди. Бу масалалар БМТ аъзолигининг ажойиб ўсиши ва ўзгарувчан таркиби туфайли биринчи ўринга чиқди. 1945-йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 51 та аъзоси бор эди, ХХИ асрга келиб аъзо давлатлар сони 193 тага етди, уларнинг учдан икки қисмидан кўпроғи ривожланаётган давлатлардир. Ривожланаётган мамлакатлар ўзларининг сони туфайли кўпинча Ассамблеянинг кун тартибини, унинг мунозараларининг характерини ва қарорларининг моҳиятини аниқлай оладилар. Кўпгина ривожланаётган мамлакатлар учун БМТ уларнинг кўп дипломатик таъсирининг манбаи ва ташқи алоқалар ташаббуслари учун асосий восита ҳисобланади.

Тарихи

[edit | edit source]
Методист Марказий Зали, Лондон. 1946-йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг биринчи йиғилиши ўтказилган жой[4]

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг биринчи сессияси 1946-йил 10-январда Лондондаги Методистлар марказий залида чақирилди ва унда 51 та аъзо давлат вакиллари иштирок этди[4]. 1951-йилда Манхеттендаги доимий уйига кўчиб ўтгунга қадар, Ассамблея Ню-Ёркнинг Флушингдаги 1939-йилги Ню-Ёрк Жаҳон ярмаркасининг собиқ Ню-Ёрк павилёнида йиғилди[5]. 1947-йил 29-ноябрда Ассамблея ушбу жойда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Фаластинни бўлиш режасини қабул қилиш учун овоз берди[6].

1947-йилги Бош Ассамблеянинг 1946–1951-йиллардаги Флушингда (Ню-Ёрк) йиғилиши

1946–1951-йиллар давомида Бош Ассамблея, Хавфсизлик Кенгаши ва Иқтисодий Ижтимоий Кенгаш ҳам Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ню-Ёркдаги Лаке Суccесс шаҳридаги муваққат штаб-квартирасида иш олиб бордилар[7][8]. 1949-йилда шу вақт ичида CБС телевизион тармоғи журналист Эдмунд Честер томонидан тайёрланган Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳаракатда сериалида ушбу сессияларни жонли эфирда намойиш этди[9].

Бош Ассамблея 1952-йил 14-октабрда ўзининг еттинчи навбатдаги йиллик сессияси бошланишида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ню-Ёрк шаҳридаги доимий қароргоҳига кўчиб ўтди. 1988-йил декабр ойида Яссер Арафатни тинглаш учун Бош Ассамблея Швейсариянинг Женева шаҳридаги Миллатлар саройида ўзининг 29-сессиясини ўтказди[10].

Аъзолик

[edit | edit source]

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг барча 193 та аъзоси Бош Ассамблеянинг аъзолари бўлиб, Муқаддас Тахт ва Фаластин давлатлари, шунингдек, Европа Иттифоқи (1974-йилдан бери) кузатувчи сифатида қўшилган. Бундан ташқари, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси халқаро ташкилот ёки ташкилотга кузатувчи мақомини бериши мумкин, бу эса ташкилотга Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси ишида маълум бир чекловлар билан иштирок этиш ҳуқуқини беради.

Кун тартиби

[edit | edit source]

Ҳар бир сессиянинг кун тартиби етти ой олдин режалаштирилган ва муваққат кун тартибига киритиладиган масалаларнинг дастлабки рўйхатини чиқаришдан бошланади[11]. Бу сессия очилишига 60 кун қолганда муваққат кун тартибига киритилади. Сессия бошлангандан сўнг, якуний кун тартиби ялпи мажлисда қабул қилинади, у ишни турли асосий қўмиталарга тақсимлайди, улар кейинчалик консенсус ёки овоз бериш йўли билан Ассамблеяга қабул қилиш учун ҳисоботларни тақдим этадилар.

Кун тартибидаги масалалар рақамланган. Сўнгги йилларда Бош Ассамблеянинг навбатдаги ялпи мажлислари дастлаб атиги уч ой давомида ўтказилиши режалаштирилган эди, бироқ қўшимча иш юклари бу сессияларни кейинги сессияга қадар узайтирди. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг процессуал қоидаларига кўра, сессияларнинг мунтазам равишда режалаштирилган қисмлари одатда „камида бир иш кунини ўз ичига олган биринчи ҳафтадан бошлаб сентябр ойининг учинчи ҳафтасининг сешанба куни“ бошланади[12]. Ушбу мунтазам сессияларнинг сўнгги иккитаси декабр ойининг бошларида роппа-роса уч ой ўтгач танаффус қилиниши режалаштирилган эди[13], аммо январ ойида давом эттирилди ва кейинги сессиялар бошланишигача узайтирилди[14].

Резолюциялар

[edit | edit source]
Малайзия Бош вазири Маҳатҳир Моҳамад 2003-йил 25-сентябрда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясида нутқ сўзлади.

Бош Ассамблея ҳомий давлатлар томонидан қабул қилинган кўплаб резолюциялар бўйича овоз беради. Булар, одатда, халқаро ҳамжамиятнинг бир қатор жаҳон муаммоларига муносабатини билдирувчи баёнотлардир[15]. Бош Ассамблеянинг аксарият резолюциялари қонуний ёки амалий масала сифатида ижро этилиши мумкин эмас, чунки Бош Ассамблеяда кўпгина масалалар бўйича ижро ваколатлари йўқ[16]. Бош Ассамблея Бирлашган Миллатлар Ташкилоти бюджети каби баъзи соҳаларда якуний қарорларни қабул қилиш ваколатига эга[17].

Бош Ассамблея, шунингдек, мажбурий бўлган резолюцияни қабул қилиш учун Хавфсизлик Кенгашига масалани юбориши мумкин[18].

Резолюцияни рақамлаш схемаси

[edit | edit source]

Бош Ассамблеянинг биринчи сессиясидан ўттизинчи сессиясигача Бош Ассамблеянинг барча резолюциялари кетма-кет рақамланган бўлиб, резолюция рақамидан сўнг сессия рақами рим рақамлари билан кўрсатилган. Ўттиз Биринчи Сессиядан бошлаб, қарорлар индивидуал сессия томонидан рақамланади (масалан, 41/10 резолюция Қирқ Биринчи Сессияда қабул қилинган 10-резолюциядир)[19].

Бюджети

[edit | edit source]

Бош Ассамблея, шунингдек, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг бюджетини тасдиқлайди ва ташкилотни бошқариш учун ҳар бир аъзо давлат қанча пул тўлаши кераклигини ҳал қилади[20].

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Низоми Бош Ассамблеяга бюджетни тасдиқлаш (ИВ боб, 17-модда) ва бюджетни тайёрлаш учун мас’улиятни Бош котибга „бош маъмурий ходим“ (ХВ боб, 97-модда) сифатида юклайди. Уставда, шунингдек, ҳисобланган бадалларни тўламаслик масаласи ҳам кўриб чиқилади (ИВ боб, 19-модда). Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг режалаштириш, дастурлаш, бюджетлаштириш, мониторинг ва баҳолаш сикли йиллар давомида ривожланиб борди. Жараён бўйича асосий резолюцияларга Бош Ассамблеянинг 1986-йил 19-декабрдаги 41/213, 1987-йил 21-декабрдаги 42/211 ва 1990-йил 21-декабрдаги 45/248 резолюциялари киради[21].

Бюджет Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг сиёсий масалалар, халқаро адолат ва ҳуқуқ, ривожланиш бўйича халқаро ҳамкорлик, жамоатчилик маълумотлари, инсон ҳуқуқлари ва гуманитар масалалар каби соҳалардаги дастурлари харажатларини қоплайди.

Мунтазам бюджет маблағларининг асосий манбаи аъзо давлатларнинг бадаллари ҳисобланади. Баҳолаш миқёси мамлакатларнинг тўлов қобилиятига асосланади. Бу уларнинг бир қатор омилларни, жумладан, аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромадларини ҳисобга олган ҳолда тузатилган умумий ялпи миллий маҳсулотдаги нисбий улушини ҳисобга олган ҳолда аниқланади.

Мунтазам бюджетга қўшимча равишда, аъзо давлатлар халқаро трибуналлар харажатлари ва асосий шкаланинг ўзгартирилган версиясига мувофиқ тинчликни сақлаш операциялари харажатлари бўйича баҳоланади[22].

Яна қаранг

[edit | edit source]

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Чартер оф тҳе Унитед Натионс: Чаптер ИВ (Wайбаcк Мачине сайтида 12 Оcтобер 2007 санасида архивланган). Унитед Натионс.
  2. „Субсидиарй Органс оф тҳе Генерал Ассемблй“. Унитед Натионс Генерал Ассемблй. 2018-йил 15-июлда асл нусхадан архивланган.
  3. Унитед Натионс Оффиcиал Доcумент „Тҳе аннуал сессион cонвенес он Туэсдай оф тҳе тҳирд wеэк ин Септембер пер Ресолутион 57/301, Пара. 1. Тҳе опенинг дебате бегинс тҳе фоллоwинг Туэсдай“. Унитед Натионс. 2020-йил 23-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 13-сентябр.
  4. 4,0 4,1 „Ҳисторй оф Унитед Натионс 1941 – 1950“. Унитед Натионс. 2015-йил 12-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 12-март.
  5. „Қуээнс Публиc Либрарй Дигитал“. дигиталарчивес.қуээнслибрарй.орг. 2022-йил 10-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 6-декабр.
  6. „Унитед Натионс, Қуээнс: А Лоcал Ҳисторй оф тҳе 1947 Исраэл-Палестине Партитион“. Тҳе Cентер фор тҳе Ҳуманитиэс. 2022-йил 6-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 6-декабр.
  7. Росентҳал, А. М.. „У.Н. Ваcатес Сите ат Лаке Суccесс; Пеаcе Буилдинг Баcк то Wар Оутпут“ (эн-УС). Тҳе Неw Ёрк Тимес (1951-йил 19-май). 2022-йил 26-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 26-июл.
  8. Друcкман, Белла „Тҳе Унитед Натионс Ҳеадқуартерс ин Лонг Исланд'с Лаке Суccесс“. Унтаппед Неw Ёрк (2021-йил 19-май). 2021-йил 19-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 16-январ.
  9. „CБС телевисион броадcаст оф а неw сериэс репортинг тҳе сессионс анд...“. Геттй Имагес. 2023-йил 13-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2023-йил 16-январ.
  10. (франсузча)Генèве реноуэ авеc са традитион де вилле де паих (Wайбаcк Мачине сайтида 16 Април 2022 санасида архивланган)“, Ле Темпс, Тҳурсдай 16 Жануарй 2014.
  11. „Ресеарч Гуиде: Генерал Ассемблй“. Унитед Натионс. 2013-йил 21-октябрда асл нусхадан архивланган.
  12. „Генерал Ассемблй оф тҳе Унитед Натионс“. Унитед Натионс. 2018-йил 6-ноябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 29-июн.
  13. Генерал Ассемблй Адопц Wорк Программе фор Сихтй-Фоуртҳ Сессион (Wайбаcк Мачине сайтида 2 Новембер 2012 санасида архивланган), УН Генерал Ассемблй Адопц Wорк Программе фор Сихтй-Фоуртҳ Сессион
  14. УН Пленарй Меэтингс оф тҳе 64тҳ Сессион оф тҳе УН Генерал Ассемблй (Wайбаcк Мачине сайтида 26 Жулй 2018 санасида архивланган), Генерал Ассемблй оф тҳе УН
  15. „Аре УН ресолутионс биндинг? – Аск ДАГ!“ (эн). аск.ун.орг. 2020-йил 1-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 1-феврал.
  16. „Унитед Натионс Генерал Ассемблй“ (эн). Энcйcлопедиа Британниcа. 2019-йил 14-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2020-йил 1-феврал.
  17. „Артиcле 17 (1) оф Чартер оф тҳе Унитед Натионс“ (2015-йил 17-июн). 2019-йил 1-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 31-август.
  18. „Артиcлес 11 (2) анд 11 (3) оф Чартер оф тҳе Унитед Натионс“ (2016-йил 15-апрел). 2019-йил 10-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2017-йил 31-август.
  19. "Аннехес". Ресолутионс анд Деcисионс Адоптед бй тҳе Генерал Ассемблй. 2017-08-02. дои:10.18356/a9a4aeed-en. ИСБН 9789210605991. ИССН 2412-0898. http://dx.doi.org/10.18356/a9a4aeed-en. 
  20. Популатион, тотал | Дата | Табле (Wайбаcк Мачине сайтида 20 Жуне 2018 санасида архивланган). Wорлд Банк. Ретриэвед 12 Жулй 2013.
  21. УН Сеcуритй Cоунcил : Ресолутионс, Пресидентиал Статеменц, Меэтинг Реcордс, СC Пресс Релеасес (Wайбаcк Мачине сайтида 2 Деcембер 2012 санасида архивланган). Унитед Натионс. Ретриэвед 12 Жулй 2013.
  22. Унитед Натионс Департмент оф Манагемент (Wайбаcк Мачине сайтида 4 Фебруарй 2018 санасида архивланган). Унитед Натионс. Ретриэвед 12 Жулй 2013.

Ҳаволалар

[edit | edit source]