Przejdź do zawartości

Mozambik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Republika Mozambiku
República de Moçambique
Godło Flaga
Godło Flaga
Hymn: Patria Amada
(Kochana Ojczyzno)

Ustrój polityczny

republika

Stolica

Maputo

Data powstania

25 czerwca 1975

Prezydent

Filipe Nyusi

Premier

Adriano Maleiane

Powierzchnia

799 380 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


26 573 706[1]

• gęstość

33 os./km²

Kod ISO 3166

MZ

Waluta

metical (MZM)

Telefoniczny nr kierunkowy

+258

Domena internetowa

.mz

Kod samochodowy

MOZ

Kod samolotowy

C9

Strefa czasowa

UTC +2

Narody i grupy etniczne

Bantu

Język urzędowy

portugalski

Religia dominująca

chrześcijaństwo

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


19,91 mld[2] USD
587[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


52,75 mld[2] dolarów międzynar.
1 556[2] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.

Kolonia portugalska w latach 14981975[3].

Ustrój polityczny

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: ustrój polityczny Mozambiku.

Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.

W wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie[4].

  • święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
  • ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:

  1. Cabo Delgado
  2. Gaza
  3. Inhambane
  4. Manica
  5. Maputo (stołeczna)
  6. Maputo
  7. Nampula
  8. Niasa
  9. Sofala
  10. Tete
  11. Zambezia

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Historia Mozambiku.

Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu, która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe[5]. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską[5].

Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką[5]. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii[5]. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości[5].

W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników, którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj[5]. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa[5]. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid[6]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką[7][8]. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego[9].

Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne[8]. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO[6].

Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców[8]. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym[10][10].

21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992 po tym, jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów[11]. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku[8].

W marcu 2019 roku południowo-wschodnią Afrykę, w tym Mozambik, nawiedził tropikalny cyklon Idai. Było to jedno z najtragiczniejszych w skutkach (spośród odnotowanych) tego typu zjawisk atmosferycznych w Afryce i całej półkuli południowej. Długotrwała nawałnica spowodowała katastrofalne zniszczenia przede wszystkim w Mozambiku, gdzie zginęło ok. 600 osób, ale też w Zimbabwe i Malawi (w całym dotkniętym przez cyklon regionie było ponad 1000 ofiar śmiertelnych oraz tysiące osób zaginionych)[12]. Na południowej półkuli żywioł zajmował (stan na marzec 2019 r.) 3. miejsce (wśród odnotowanych) w klasyfikacji najbardziej śmiertelnych cyklonów tropikalnych[13].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: geografia Mozambikumiasta w Mozambiku.
Tradycyjna łódź rybacka u wybrzeża północnego Mozambiku
Gorongosa National Park

Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:

Długość linii brzegowej wynosi 2470 km

Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.

Ważniejsze rzeki Mozambiku:

Główne produkty eksportowe:

Zasoby naturalne:

Miasta Mozambiku

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: miasta w Mozambiku.

Poniższa lista przedstawia największe miasta Mozambiku[14]:


Maputo
Maputo
Beira
Beira

Lp. Miasto Prowincja Liczba mieszkańców (2017)

Tete
Tete
Quelimane
Quelimane

1 Maputo Maputo 1 446 000
2 Matola Maputo 543 907
3 Beira Sofala 530 604
4 Nampula Nampula 388 526
5 Chimoio Manica 256 936
6 Quelimane Zambézia 188 964
7 Tete Tete 129 316
8 Xai-Xai Gaza 128 805
9 Maxixe Inhambane 119 868
10 Inhambane Inhambane 115 776
11 Pemba Cabo Delgado 110 643
12 Lichinga Niasa 109 839

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
2017
Liczba ludności 26 573 706
Ludność według wieku
0 – 14 lat 44,72%
15 – 64 lat 52,38%
ponad 64 lata 2,9%
Przyrost naturalny 2,5%
Współczynnik urodzeń 38,1 urodzeń/1 000 ludności
Współczynnik zgonów 11,6 zgonów/1 000 ludności
Współczynnik migracji -1,9 migrantów/1 000 ludności
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,02 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,01 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat 0,92 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,85 mężczyzn/kobiet
Mediana wieku
W całej populacji 17,1 lat
Mężczyzn 16,5 lat
Kobiet 17,7 lat
Umieralność noworodków
W całej populacji 67,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci męskiej 70 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci żeńskiej 65,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 53,3 lat
Mężczyzn 52,6 lat
Kobiet 54,1 lat
Rozrodczość 5,08 urodzonych dzieci/kobietę
Urbanizacja 32,8%

Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych. HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)

Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):

  • całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
  • mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
  • kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)
Kobieta z tradycyjną maską ludu Makua.
Struktura etniczna[15]
Grupa etniczna Język Liczebność w tys. Procent ludności
Makua Język makua 8186 26,81%
Tsonga Język tsonga 4200 13,76%
Lomwe Język lomwe 2508 8,22%
Portugalczycy Język portugalski 2387 7,82%
Sena Język sena 2100 6,88%
Chewa Język cziczewa 1338 4,38%
Chopi Język chopi 1148 3,76%
Tswa Język tswa 1050 3,44%
Chwabo Język chuwabu 1003 3,29%
Szona Język shona 800 2,62%
Hindusi Język hindi 45 0,15%
Koreańczycy Język koreański 45 0,15%
Gudźaratowie Język gudźarati 44 0,14%
Chińczycy Język chiński 26 0,09%

Religia:

 Osobny artykuł: Religia w Mozambiku.

Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2017 roku[16]:

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Transport

[edytuj | edytuj kod]

Standardowa kolej w Mozambiku jest o rozstawie przylądkowym szyn (1067 mm) i obejmuje 2983 km linii (2008 rok)[17]. Właścicielem jest spółka Portos e Caminhos de Ferro de Moçambique (CFM), lecz operatorami są inne dzierżawiące je przedsiębiorstwa. Ponadto w kraju znajduje się 140 km linii wąskotorowych o rozstawie 762 mm[17]. Linie główne stanowiły trzy odrębne niepołączone ze sobą systemy: północny CFM Norte, centralny CFM Centre (najstarszy, uruchomiony w 1899 roku) i południowy CFM Sul, powstałe oryginalnie w celu eksploatacji i wywozu bogactw kolonii[17].

Siły zbrojne

[edytuj | edytuj kod]

Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[18]. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża[18]. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych[18].

Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD)[18].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  • Afric Simone – wokalista, autor takich piosenek jak Ramaya czy Hafanana
  • Eusébio da Silva Ferreira – portugalski piłkarz urodzony w stolicy Mozambiku, środkowy napastnik, nazywany „Czarną Panterą” lub „Czarną Perłą z Mozambiku”

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-31] (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Mozambik i Portugalczycy [online], Onet Podróże, 10 kwietnia 2007 [dostęp 2024-04-18] (pol.).
  4. Mozambique News Agency AIM Reports. poptel.org.uk, 31 października 2014. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
  5. a b c d e f g Mozambik. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-06-14].
  6. a b Samora Machel, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  7. Frelimo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  8. a b c d Renamo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  9. Front Wyzwolenia Mozambiku, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-06-14].
  10. a b Elections in Mozambique. African Elections Database. [dostęp 2009-10-28]. (ang.).
  11. Mozambik: opozycja wypowiada porozumienie pokojowe. wp.pl, 21 października 2013. [dostęp 2013-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
  12. Alan Yuhas: Cyclone Idai May Be ‘One of the Worst’ Disasters in the Southern Hemisphere. nytimes.com, 2019-03-19. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-21)]. (ang.).
  13. Jeff Masters: Africa’s Hurricane Katrina: Tropical Cyclone Idai Causes an Extreme Catastrophe. Weather Underground, 2019-03-20. [dostęp 2019-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)]. (ang.).
  14. Mozambique Cities Database. Simplemaps.com, 2017. [dostęp 2018-07-29]. (ang.).
  15. Country: Mozambique – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-26]. (ang.).
  16. Censo 2017 Brochura dos Resultados Definitivos do IV RGPH – Nacional.pdf – Instituto Nacional de Estatistica [online], www.ine.gov.mz [dostęp 2020-05-11] (port.), str. 49.
  17. a b c T. Gałka: Parowozy w Mozambiku, „Świat Kolei” 4/2008, s. 11.
  18. a b c d Mozambique. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]