Przejdź do zawartości

Kruszczycowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kruszczycowate
Cetoniinae[1]
Leach, 1815
Okres istnienia: eocen–dziś
56/0
56/0
Ilustracja
Eudicella gralli (samiec po lewej; samica po prawej)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

żukokształtne

Nadrodzina

żuki

Rodzina

poświętnikowate

Podrodzina

kruszczycowate

Synonimy
  • Cetonida Leach, 1815
  • Goliathinae Latreille, 1829

Kruszczycowate[2] (Cetoniinae) – podrodzina chrząszczy z rodziny poświętnikowatych (klasyfikowana niekiedy jako odrębna rodzina Cetoniidae). Obejmuje około 3 tysięcy opisanych gatunków. Rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Larwy rozwijają się w zbutwiałym drewnie, próchnie, glebie lub gniazdach innych zwierząt. Charakterystyczną cechą większości imagines jest lot z zamkniętymi pokrywami. Liczne gatunki zyskały popularność w hodowlach terraryjnych. W zapisie kopalnym znane od eocenu.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Owad dorosły

[edytuj | edytuj kod]
Pachnoda cordata

Większość gatunków osiąga średnie i duże jak na chrząszcze rozmiary ciała[3]. Najmniejsze mają 8 mm długości[4]. Największy przedstawiciel, Goliathus goliatus, osiąga 110 mm i jest jednym z najcięższych chrząszczy oraz jednym z najmasywniejszych owadów zdolnych do lotu[5][4]. Ubarwienie bywa rozmaite – spotykane są formy matowo brązowe lub czarne, jak i jaskrawo jedno- lub wielobarwne. Częsty jest u nich metaliczny lub emaliowy połysk oskórka[4]. Powierzchnia ciała może być naga albo porośnięta owłosieniem lub łuskami[3].

Głowa ma zbudowane z dobrze wykształconych omatidiów (eukoniczne) oczy złożone podzielone długim i wąskim występem policzka zwanym canthus[4][6]. Czułki buduje dziesięć członów, z których trzy ostatnie formują buławkę wyposażoną w narządy zmysłowe. Zazwyczaj słabo zesklerotyzowane żuwaczki są niewidoczne patrząc od góry, wskutek nakrycia nadustkiem[4]. Warga górna jest błoniasta i również schowana pod nadustkiem[6].

Charakterystyczny dla większości kruszczyc sposób lotu z zamkniętymi pokrywami na przykładzie kruszczycy złotawki.
Stephanorrhina guttata

Przedplecze ma zwykle krawędź nasadową wykrojoną przed tarczką[3]. Charakterystyczną cechą pokryw większości kruszczycowatych są głębokie wcięcia na bocznych brzegach umieszczone za guzami barkowymi. Taka ich budowa umożliwia im lot z zamkniętymi pokrywami. Epimeryty śródtułowia są mocno rozrośnięte i zwykle odsłonięte rzeczonymi wcięciami[4][3]. Owe wcięcia nie występują u plemion Trichiini i Valgini[6]. Przednia para odnóży ma stożkowate, skierowane ku dołowi biodra[4][6]. Biodra tylnej pary stykają się ze sobą u wszystkich grup z wyjątkiem części przedstawicieli Trichiini, u których są one tylko mocno do siebie przybliżone[6]. Na goleniach występują zwykle ząbki i ostrogi[3]; golenie środkowej pary mają na szczycie dwie ostrogi, stykające się ze sobą[4]. Stopy wszystkich par odnóży zwieńczone są empodiami oraz nierozszczepionymi i zbliżonymi do siebie rozmiarami pazurkami[4][6].

Odwłok jest krótki i ma funkcjonalne przetchlinki na segmentach od pierwszego do siódmego, przy czym ich położenie wykazuje się zmiennością w obrębie tej podrodziny[4]. Propygidium jest tylko częściowo odsłonięte[3] i zazwyczaj łączy się nieruchomo z piątym sternitem[4][6]. Pygidium jest duże, dobrze widoczne[3][4][6].

Larwa Chlorobapta frontalis
Chlorocala africana oertzeni
Gymnetis stellata
Diplognatha gagates
Kwietnica okazała
Samiec Goliathus cacicus
Chlorocala smaragdina
Orszoł paskowany
Mecinorhinella ugandensis
Samiec Dicronorrhina derbyana oberthueri
Samiec Eudicella smithi bertherandi

Larwamipędraki o ciele wygiętym w kształt litery „C”, przy czym może się ono rozprostowywać przy poruszaniu i w przypadku zaniepokojenia[4]. Największe rozmiary osiągają u niektórych przedstawicieli rodzaju goliat, dochodząc do 130 mm długości i przekraczając masę 100 gramów[7]. Czułki ich zbudowane są z czterech członów. Oczka larwalne wykształcone są tylko u niektórych gatunków; pozostałe są ślepe. Puszka głowowa ma wykształcony szew czołowonadustkowy. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną zrośnięte w malę. Nadgębie zaopatrzone jest w asymetryczne, nieprzerośnięte tormy[4].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Owady dorosłe żerują głównie na pokarmie płynnym, najczęściej na nektarze, dojrzałych owocach i soku wyciekającym z drzew. Czasem zjadają też delikatniejsze części kwiatów, np. pręciki lub płynniejsze frakcje odchodów (koprofagia). Wśród Cremastocheilini znaleźć można gatunki wyjadające zapasy pokarmu zgromadzone w gniazdach społecznych owadów wraz z ich larwami[4] oraz typowe drapieżniki, np. rodzaj Spilophorus żerujący na larwach piewików[8]. Imagines większości gatunków wykazują aktywność dzienną[4], a liczne są heliofilami, latającymi głównie w dni słoneczne[3].

Larwy większości gatunków są saproksyliczne i żerują na próchnie (kariofagi) lub zbutwiałym i silnie przegrzybiałym drewnie. Liczne są też gatunki rozwijające się w glebie i żerujące tam na detrytusie. Bardziej wyspecjalizowane gatunki rozwijają się na detrytusie gromadzącym się w mrowiskach czy też gniazdach ptaków[4][3][9]. Larwy przemieszczają się w substracie pulsującymi ruchami, podpierając się na sztywnych szczecinkach[4].

Rozprzestrzenienie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie. Najliczniej reprezentowana jest w krainie orientalnej i etiopskiej[3]. W krainie nearktycznej stwierdzono 105 gatunków z 18 rodzajów[6]. W krainie palearktycznej występuje około 230 gatunków[3].

W Europie Środkowej owady te są słabo reprezentowane[3]. W Polsce stwierdzono występowanie 15 gatunków[10], z których prawie połowa (7) umieszczonych zostało na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce[11], a jeden objęty jest ścisłą ochroną gatunkową[12].

Taksonomia i ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Takson ten wprowadził w 1815 roku William Elford Leach[13]. W 1984 roku Jan Krikken redefiniował go włączając w jego skład Valgini i Trichini[14] wcześniej klasyfikowane jako odrębne podrodziny Valginae i Trichinae[3]. Pod koniec XX wieku, głównie wśród entomologów francuskich i włoskich, pojawiać się zaczął trend do wynoszenia niektórych podrodzin Scarabaeidae, w tym kruszczycowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane m.in. przez entomologów środkowoeuropejskich[2][15]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[16], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[13], traktują kruszczycowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[16][13].

Do kruszczycowatych zalicza się około 3 tysięcy opisanych gatunków, zgrupowanych w około 400 rodzajach[4][17]. Klasyfikuje się je w następujących plemionach i podplemionach[13]:

Najstarsze skamieniałości kruszczycowatych znane są ze środkowego eocenu i pozostają nieoznaczone[18].

Hodowla

[edytuj | edytuj kod]

Liczne kruszczycowate są popularne w terrarystyce ze względu na ubarwienie, rozmiary i stosunkową łatwość hodowli. Wśród najłatwiejszych gatunków wymienia się m.in. przedstawicieli rodzajów Chlorocala, Cyprolais, Eudicella, Dicronorhina, Pachnoda czy Stephanorrhina. Za podłoże służy im stosunkowo wilgotna, gruba warstwa starej ściółki z drzew liściastych z domieszką butwiejącego drewna takich drzew jak dąb czy buk, a w przypadku niektórych gatunków także z dodatkiem odchodów. Larwy dają się hodować w temperaturze pokojowej (22–25 °C), jednak wyższa temperatura (do 30 °C) przyspiesza ich wzrost. Celem uniknięcia przypadków wzajemnego ich uszkadzania i uśmiercania zaleca się dodawanie pokarmu bogatego w białko lub chowanie ich osobno. Osobniki dorosłe wymagać mogą stymulacji dłuższych dni oraz dogrzewania w dzień i spadków temperatury nocą, a nakłonienie ich do składania jaj bywa najtrudniejszym elementem hodowli. W karmieniu owadów dorosłych stosuje się miękkie owoce, specjalne galaretki, a w niektórych rodzajach także delikatne kwiaty i liście[17][19].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Cetoniinae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8–9, czerwiec–lipiec 1996. 
  3. a b c d e f g h i j k l m Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 44–57.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.
  5. Laurence Mound, Steve Brooks: Owady. Warszawa: Muza SA, 1996, s. 107, 146.
  6. a b c d e f g h i Brett C. Ratcliffe: Cetoniinae Leach 1815. Flower chafers. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. 2001–2005. [dostęp 2020-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. C. Campbell: Goliathus. The African Goliath Beetles. [dostęp 2020-05-18].
  8. K.D. Ghorpade. A remarkable predacious cetoniid, Spilophorus maculatus (Gory & Percheron), from southern India (Coleoptera: Scarabaeidae). „The Coleopterists Bulletin”. 29 (4), s. 226–230, 1975. 
  9. B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
  10. A. Byk: podrodzina: Cetoniinae Leach, 1815. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2020-05-18].
  11. Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
  12. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  13. a b c d Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI10.3897/zookeys.88.807.
  14. Jan Krikken. A new key to the suprageneric taxa in the beetle family Cetoniidae, with annotated lists of the known genera. „Zoologische Verhandelingen”. 210, s. 1–75, 1984. 
  15. Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2020-05-18].
  16. a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779–1006.
  17. a b Petr Malec: Breeding Manual. [w:] Flower Beetles [on-line]. [dostęp 2020-05-19].
  18. T. Wappler. Systematik, Phylogenie, Taphonomie und Paleoekologie der Insekten aus dem Mittel-Eozen des Eckfelder Maares, Vulkaneifel. „Clausthaler Geowissenschaften”. 2, s. 1–241, 2003. 
  19. Jolanta Bielecka, Andrzej Budziszewski: Owady w terrarium. Warszawa: Agencja Wydawnicza "Egros", s. 52–53, seria: Hobby.