Getuigenheuvel

heuvel met een bepaalde geologische oorsprong

Een getuigenheuvel, getuigenberg of diestiaanheuvel, is een min of meer geïsoleerde, erosiebestendige heuvel of heuvelcomplex in een verder relatief vlak landschap.

De Wijngaardberg in Wezemaal in Vlaams-Brabant, de getuige dat dit gebied ooit een zandafzetting op de Miocene zeebodem was.

De erosiebestendige grondlaag die zich in de heuvel bevindt is daarbij een aanduiding ('getuige') voor een sedimentafzetting die ooit over het hele landschap lag, maar nadien door erosie versnipperd werd.

Het begrip getuigenheuvel is, gezien zijn geologische geschiedenis, vooral bekend in Vlaanderen. In Nederland komen nagenoeg geen getuigenheuvels voor.

Ontstaan

bewerken
 
Dagzomende ijzerzandsteen op de Pottelberg
 
Afgegraven getuigenheuvel bij Rotselaar

Terwijl riviererosie de minder resistente materialen afvoerde naar zee, bleven van nature uit resistentere grondlagen overeind staan in het landschap. Deze resistentie kan verschillende oorzaken hebben: de aanwezigheid van een kleilaag, een silexlaag, een kalkzandsteenbank of limonietconcreties. De eerste drie voorbeelden werden als dusdanig gevormd tijdens hun geologische afzetting, het laatste voorbeeld betreft een verkitting die plaatsvond tijdens blootstelling aan weer en wind, terwijl naburige sedimenten werden geërodeerd. Omdat sommige zandlagen meer permeabel (meer doordringbaar) waren, drong regenwater aldaar eerder in de ondergrond. Het regenwater reageerde vervolgens met het glauconiet dat reeds in het zand aanwezig was en vormde limoniet. Zo ontstonden ijzerzandsteenzones, die meer weerstand boden aan erosie dan het niet-aaneengekitte zand.

Regionale verschillen

bewerken

Afhankelijk van de plaats bevindt zich een andere geologische laag in de top van de getuigenheuvels.

De belangrijkste Vlaamse getuigenheuvels bevatten aan de top een mariene gelimonitiseerde zandlaag, de Miocene Formatie van Diest. Deze getuigenheuvels liggen min of meer in onderstaande rij:

Een alternatieve theorie plaatst de zanden ten westen van Geraardsbergen (Oudenberg) in een andere geologische eenheid, de Vlaamse Heuvelzanden.[2] Vooralsnog wordt deze hypothese echter niet gevolgd door de Belgische Nationale Commissie voor Stratigrafie.[3]

Ten noorden van de hierboven beschreven lijn komen in de Vlaamse Ardennen nog andere getuigenheuvels voor. Zij zijn opgebouwd uit een zandlaag uit het Eoceen, de Formatie van Lede. De heuveltoppen tussen Brussel en Leuven behoren dan weer tot de Eocene zanden van de Formatie van Brussel.

Enkele andere, minder in het oog springende, Vlaamse getuigenheuvels worden gevormd door Eocene kleien (Centraal-West-Vlaanderen en het noorden de Vlaamse Ardennen), Oligocene zanden (Centraal-Limburg) of Pliocene zanden (heuvels rondom Heist-op-den-Berg).

Voorbeelden

bewerken

België

bewerken

West-Vlaanderen

bewerken
 
De Wouwen- of Recollettenberg, Kassel rechts

Oost-Vlaanderen

bewerken

Vlaams-Brabant

bewerken
 
Ipf is een 668 meter hoge getuigenheuvel in Bopfingen te Duitsland

Antwerpen

bewerken

Henegouwen

bewerken

Nederland

bewerken

Frankrijk

bewerken

Duitsland

bewerken