Le suffrage universel ne me fait pas peur, les gens voteront comme on leur dira
Alexis de Tocqueville
As eleccións, ultimamente autonómicas, foron unha derrota para a esquerda nacionalista; gañaron os de sempre, gobernan os de sempre. Pero nelas non se xogou derrota ou victoria dunha clase, das multitudes, dun proxecto social e nacional.
As eleccións son control das multitudes, aparencia de democracia, ilusión de liberdade e de igualdade, pero non democracia. Se nunha democracia burguesa gañase un partido non burgués que pretendese aplicar un programa transformador, sería un erro do sistema que se resolvería coa sabotaxe, co bloqueo, co exército, coa mobilización dos aparellos de dominio e de control. As oficinas de xestión burguesa pelexan nas poxas de subcontratas, nas pantallas ou ágoras por obter/conservar os contratos admistrativo-electorais: de non cumprir exitosamente, tal partido perderá o seguinte contrato. Son as eleccións ilusión de participación que impide a verdadeira participación popular na toma de decisións. Son o terreo de xogo en que se dirimen os éxitos ou fracasos dos aparellos dos partidos en termos de mercado, segundo as estratexias publicitarias e de mercadotecnia deseñadas. Só así se pode asumir intelectualmente a maioría absoluta da subcontrata partidaria das vacas tolas, do desmantelamento da flota, da derrota do sector primario, da substitución lingüística e cultural. Só así se comprende a renovación da subcontrata máis necia, prepotente, caciquil, totalitaria, antigalega. As eleccións só son, pois, un escenario máis, e non xa o principal, da loita de transformación. A democracia é poder popular.
O capital asegura o seu mando mediante o dominio e o control. O dominio exérceno os aparellos do estado. O control, os medios de comunicación consolidados como castelos mediáticos da información-propaganda de clase, os partidos hexemónicos e o sistema representativo. Nas súas mans radica o poder de converter en real o irreal e o existente en inexistencia. En Galicia esta tese cúmprese en dúas direccións: autónoma (dependencia do voto – mando – caciquismo – dominio) e consubstancial ó sistema (medios de comunicación, partidos, desigualdade de oportunidades, silencio de opcións antisistema, etc.). Esta articulación das forzas do poder dificulta calquera avance electoral.
Os partidos institucionais fan parte da dominación hexemónica do sistema. Este impón as súas normas de principio, fundamentadas en razóns esóxenas (contexto ideolóxico internacional e do Estado) e endóxenas (renuncia dos partidos, renuncia da intelectualidade á contrahexemonía). A nova dereita, representada polo PSOE e a socialdemocracia, procura un espacio electoral en que moverse e non topa acomodo; quizais por iso esa recorrencia sosa á moderación: oposición sensata, cambio tranquilo… E dicir, nada. A esquerda institucional navega entre a elaboración dun discurso matizado e o asombro ante a posibilidade de tocar goberno. Está perdendo o seu carácter transformador, pois para participar da festa debe deixar clara a renuncia e a súa fidelidade ó sistema. A súa íntima aspiración: ser a terceira pata do sistema.
Os medios de comunicación aprópianse dos discursos, reelabóranos e emítenos. Transmiten e impiden transmisión ó seu gusto, non coñecen máis liberdade de expresión e opinión cá daqueles que non contradigan a lexitimidade dos seus intereses, xogan coas interferencias, impoñen as súas regras; convértense en único escenario posible de toda acción política. Único escenario eticamente aceptable. Son barreira infranqueable entre o proletariado moderno e o seu desexo e necesidades de representación e poder. Proclaman a morte da esquerda, de toda posibilidade (e necesidade) de transformación profunda, de alimentar un mundo novo; impoñen a súa ética reaccionaria de clase e universalízana. Dividen así o mundo entre o ben e o mal en correcta correlación cos intereses do capital enfrontados ós do proletariado moderno, das multitudes… Achican o espacio do real, convérteno nun deserto.
A política pasa a ser cousa de políticos e de medios de comunicación, allea ás xentes. A alternativa non consiste, non pode consistir, en mimetizar e asumir os discursos dos medios e os seus valores, os valores do sistema e do réxime, só para evitar a incomodidade, para entregarse cegamente á súa mediación. Pérdese, nese tránsito, a relación co suxeito colectivo antagonista; o afastamento faise abismo. A alternativa pasa a ser só loita por un espacio virtual mediático, un espacio que nunca será propio a menos que se creen desde a base os novos medios: a contrainformación, a contracomunicación.
Para as clases populares, o proletariado moderno, o sistema de representación devén en crise permanente. É, en esencia, crise. A abstención coligada cos votos nulos e en branco faise partido maioritario. En parte é activa e antisistémica. En parte, simple manifestación espontánea de distancia respecto ó xogo simbólico polo poder. Certo é que esta mesma manifestación pode ocultar unha actitude pasiva e mesmo conservadora, de resignación política, ou incluso de negación idealista do sistema. Iso non impide reflexionar sobre esa importante masa que se expresa espontaneamente contra a falsa transcendencia dos procesos electorais. Hai nela, pois, antagonismo potencial.
As multitudes saben que nada se xoga en cada proceso electoral, a non ser a clasificación nun espectáculo, nun concurso en que cada individuo pode apoiar, por pasar o tempo, un equipo. As contendas electorais convértense en combate en que só se debate o futuro dos equipos contendentes. Ó outro día, todo segue igual. Os asalariados seguen sufrindo a súa condición de explotados.
Nos electorados colonizados política, cultural e ideoloxicamente, téndese por inercia a delegar a capacidade de decisión no administrador colonial. Unhas veces, mediante a abstención; outras, polo camiño do voto sumiso ós previsibles gañadores, unha expresión pseudopolítica do mimetismo biolóxico da supervivencia de quen non non se sente (porque non o é) soberano nese territorio. As experiencias alternativas (Fronte Popular do 36 na memoria, triunfos do PSOE e nas municipais do BNG na contemporaneidade) aboan positivamente tal actitude. Ben porque se perciben como experiencias históricas extraordinarias (a FP no 36), ben porque se sabe subalterno, alleo, autonómico, o proceso electoral; ben, no caso do lumpen -500.000 pobres na Galicia- e de sectores non productivos, para continuaren «invisibles» conservando o que (non) teñen: TV, fútbol, automóbil a prazos, infravivenda, RISGA, pensión, subemprego ocasional, esmolas institucionais, pequenas terras improductivas… Nos máis dos casos, sábese que do proceso electoral non devirá ningún cambio substancial, así que, para seguir igual, mellor é o malo coñecido.
Nas periferias da periferia do sistema, a desvalorización do propio voto, forzado polos media e polas redes benéfico-asistenciais-caciquís, é absoluta: a democracia cristiá gañou todas as eleccións no sur de Italia, Lula perdeu a segunda volta electoral con Collor de Melo nas favelas, o PP arrasa en Ourense-Lugo-interiores de Coruña e Pontevedra, precisamente naquelas áreas que sofren un proceso de despoboamento case definitivo. Sen futuro. A imposibilidade de adquirir conciencia das necesidades do presente para poder trazar un futuro é un factor fundamental neste comportamento dos electores. A esa imposibilidade contribúe o sistema e os seus aparellos, entre eles partidos e sindicatos socialdemócratas, partidos e sindicatos da esquerda institucionalizada. Todos esteos necesarios da orde e da inmutabilidade do sistema. Do camiño sen saída.
O campo da aspiracións das multitudes, do proletariado moderno a un cambio da base material queda ermo. Os discursos electorais deveñen superestructurais, alleos ás realidades materiais, mediatizados, un xogo de intereses partidistas que non empalman coas necesidades, intereses e desexos dun suxeito colectivo sen representación.
A inserción cega das forzas da esquerda no sistema non só afecta ós procesos electorais. Toda a súa actividade política se volve illada, entregada á mediación, allea ás realidades materiais das xentes. Inútil. Convértense en instrumentos que evitan a participación. Ó cabo, mesmo sen o eles querer, acaban por ser instrumentos do poder para amortecer as contradiccións internas dun sistema de dominio, control e explotación.
Pero a función da esquerda é outra, é transformación, é canalizar as contradiccións e as manifestacións espontáneas e elevalas a formulación política, non amortecelas; é facerse instrumento da organización colectiva dese antagonismo sempre latente; é descubrir explicitamente as engrenaxes dun sistema de explotación e dominio e, ó tempo, sabotealas; é desvelar as condicións materiais que xeran ese antagonismo e converter a utopía en posibilidade e necesidade. Comunismo ou barbarie capitalista.
Transformación social e nacional, únicos obxectivos da esquerda para facer política e, subsidiariamente, participar nas eleccións. Se non é así, ese instrumento político é pura máquina electoral desaloxada da historia e á marxe da autovalorización do suxeito colectivo antagonista, presa das pautas electorais que marca o sistema. A súa derrota é súa só, non de Galicia, non do proletariado moderno, non das multitudes… A exclusividade da festa electoral como única actividade política da esquerda é o suicidio. Cómpre unha organización que xurda directamente das necesidades materiais das clases populares e empate coa subxectividade colectiva para con ela dar luz ó futuro do proletariado moderno, desa Galicia que se esvaece, que se desertiza, submida na emigración desde a aldea ó sector servicios das cidades e das vilas, que sofre un proceso de acumulación primitiva que só lle deixa a posesión da forza de traballo para malvender en condicións de explotación extrema.
A loita urxente da esquerda nacionalista non é a consecución de votos a calquera custo, porque nin sequera un triunfo electoral garante a forza necesaria para transformar a realidade se non hai unha organización consciente das multitudes. É inútil a moderación do discurso público se a comunicación coas xentes se entrega á mediación de radio, prensa e televisión. Todo electoralismo baterá contra os muros do sistema. A estratexia será gañar consciencia, é dicir, conciencia da necesidade, auténtica liberdade transformadora. Porque só a conciencia das necesidades posibilita a liberdade. Sen esta condición, as mensaxes electorais seguirán a ser baleiras. A emancipación é imaxinable. Porque este non é, nin moitísimo menos, o mellor dos mundos posibles.
Cómpre unha auténtica reconfiguración dos instrumentos da esquerda nacionalista, a acumulación de ideas e esforzos, a reorientación unitaria desde as bases populares: o proletariado como suxeito colectivo de liberación social e nacional, aínda non organizado, aínda non maioritariamente consciente. Daquela, a participación nas eleccións terá o seu verdadeiro valor, un escenario máis da loita política entendida como un avance constante, diario, de posicións do proletariado galego –entendido este como a multitude de sectores sociais que sofren o dominio, o control e a explotación do mando capitalista en diferentes graos- na desestructuración do sistema e na súa propia autovalorización. Contrahexemonía intelectual e social. Somos maioría.
Correponderalle á intelectualidade tamén cuestionar os instrumentos, analizar as formas de antagonismo e contribuír a canalizalas. Posibilitar a contrahexemonía. A esquerda nacionalista debe preparar as condicións para un novo poder constituínte máis aló da prisión das famosas condicións obxectivas e subxectivas.
Fronte á democracia representativa, é necesario profundar na idea e na praxe dunha democracia popular baseada en Consellos, poñela en marcha alá onde as condicións o permitan. Levar as decisións ás xentes, as de verdade, non só as de escasa entidade material e simbólica. A realidade material é crúa. Cómpre un esforzo imaxinativo para converter as contradiccións sociais internas en acción: creando antagonismo e organización social, baténdose contra o control, ideando medios de contracontrol. Iso non quere dicir renunciar a participar nas eleccións, pero requiren unha nova consideración táctica. Deben ser valoradas na súa xusta medida. A esquerda hoxe non pode xerarquizar as contendas electorais fronte á intervención social. É no ámbito do social onde se gañará o futuro, onse se armará o camiño para asaltar definitivamente o ceo.
La résistance, la rébellion, la révolution, ce n’est ni un style, ni une posture, ni la gestion médiatique d’un vieux capital de sympathies contestataires. Bill Gates se promène lui aussi en jeans, certains tycoons d’Hollywood portent la casquette visière à l’arrière, Bill Clinton fuma de la marijuana. Et tous aiment probablement les Rolling Stones, tous profitent de la révolution sexuelle, tous savent chanter We are the world. Mais ils sont le monde que nous devons changer. Et, pour le changer, nous ne pourrons décidément compter ni sur le «jeu» du marché, ni sur la Banque de Francfort, ni sur Daniel Cohn-Bendit. Serge Halimi (United colors of Dany le… * *choisissez la couleur.)
Compostela, 16/02/02