A súa morte, da que se cumpriron dez anos o 11 de setembro, foi unha navallada dolorosa para quen compartiamos con el este espazo sólido e inapreixable das Redes Escarlata. Moitos e moitas de nós puidemos presumir da súa amizade, así que a dor multiplicouse e derramou a rixidez das leis das física. O paso do tempo non borra a súa presenza entre nós. Non xa pola súa impoñente dimensión humana, senón tamén pola súa estatura artística e literaria, por ser sistematicamente solidario con todas as causas xustas do mundo, empezando polas de Galicia. Roberto estaba sempre alí, en cada mobilización, en cada acto de resistencia, en cada episodio construtor da República Galega e da patria dos traballadores e traballadoras do mundo.
As Redes Escarlata consideramos que era unha obriga lembrar anualmente o noso compañeiro e amigo querido, e no ano 2003 instituímos o Premio Vidal Bolaño. Certamente, a idea non era novidosa, bebía da experiencia do Premio 10 de Marzo que viñera outorgando durante anos o Club Cultural Adiante. É que a nós nunca nos importou recoñecer as nosas herdanzas, gabarnos delas e facer continuidade histórica. Tamén por iso seguimos aquí.
Cando ideamos o premio, ocorréusenos ligalo ás datas de vixencia da Comuna, entre un 18 de marzo e un 28 de maio. Velaí os marcos entre os que nos comprometiamos a facer vivir o Premio. Nesta IX edición, foi o día 20 de maio cando se xuntou o xurado. Así que hoxe, e quen sabe se é unha premonición, volve quedar ligado o nome de Roberto Vidal Bolaño ao da Comuna, aquela gloriosa experiencia de levantar un outro mundo posible. E sei que el se sentiría orgulloso desta ligazón. Porque Roberto tamén foi un communard. Un comunista, non lles teñamos medo ás palabras que se pronuncian coa materia da verdade. Viviu a súa época cunha necesidade vital de intervir no común. Principalmente, no teatro, que cando Roberto empezou era coma o baleiro anterior ao Big Bang. Cumpría, pois, a Grande Explosión que lle dera vida a todo. E Roberto armouna. Hoxe o Teatro Galego non sería o mesmo sen Roberto Vidal Bolaño. Como nada de todos nós sería o mesmo sen a Comuna.
O teatro. O Teatro Nacional. Unha forma de expresión propia, autónoma, no vieiro da Literatura Galega. Territorios normalizados, liberados. Roberto sabía que armando o Teatro Nacional tamén se armaba a Nación. E nesa angueira deitou o seu vigor tan poderoso, tan creativo e tan intenso. Esa foi a súa grande construción, e por ela circulan todos os derrotados que o acompañaron nos seus vieiros vitais e artísticos. E literarios, porque Roberto é un dos nosos grandes escritores. Os derrotados están tamén con nós, somos nós, e sabemos, igual que o soubo Roberto, que o futuro é noso.
Roberto Vidal Bolaño e o Teatro. Roberto e o Teatro Galego. O Teatro Nacional. Tan poderosa obra, que aquel 11 de setembro de 2002, un tal Pérez que daquela era Conselleiro de Cultura sufriu un lapsus linguae perigoso nunha intervención radiofónica. Despois de gabar a figura inmensa de Roberto, apúxolle, no acto máis xusto de toda a súa carreira política, a condición de referencia do noso Teatro Nacio… E aí quedou suspendido. Invadiuno o silencio, e tras o silencio a emenda. Teatro Galego, corrixiu, e deixou evidencia da nación prohibida e da potencia irreparable do que deixaba Roberto armado. Non se decataba de que para nós Teatro Galego é Teatro Nacional. Teatro, teatro e teatro. Esa arte en crise terminal permanente, seica, sen a cal as nosas vidas non terían sentido, como non o terían sen a literatura, sen o cine, sen a música ou sen a pintura. Ben sabemos que o capitalismo, nesa obsesiva necesidade de o supeditar todo á súa lóxica, intenta incorporar as artes e a creación cultural á súa roda de produción e consumo coma se fosen o derradeiro reduto de liberdade que nos queda. O capitalismo converte produtores e produtos en mercadorías cuxo valor só pode establecelo o mercado. E a pesar da súa resistencia, o teatro, a literatura e outras formas de creación non son alleas a este proceso totalizante e totalitario.
Mais o capitalismo, xa nolo aprenderon os clásicos, leva no seu seo o xerme da súa propia destrución. E eu creo que nas artes, por moito que queden absorbidas polo capital, sempre hai regañas polas que o teatro, o cine, a literatura, a música, a creación fai que entre nos salóns lúgubres a luz dunha vida que está noutro plano agardando a que a conquistemos. Falo simplemente da arte que, como di Patti Smith, transforma a súa época no canto de reflectila.
Se algo nos identifica ás persoas que integramos esta nao senlleira é esa necesidade de transformación que a todos, creo eu, se nos nota nos acenos e nas palabras. As Redes Escarlata somos unha asociación orgullosa de que o ano do décimo aniversario da morte de Roberto sexa o Teatro, con letra capital, o protagonista da novena edición do premio que leva o seu nome. O Teatro como arte capaz de transformar unha época. Unha arte non mimética, que non se conforma cunha gris representación da realidade aparente, que penetra a súa casca e procura máis alá, que a fai anacos porque comprende que só así pode actuar con eficacia. Iso fai Roberto cos seus textos. E iso fai Chévere. Chévere e o teatro.
Non vou glosar os innumerables méritos do Grupo Chévere. Non son un especialista en teatro, así que cometería demasiadas imprudencias. Soamente adianto que con Chévere premiamos o teatro e a liña vermella que se move sinuosa desde Roberto deica hoxe. Ben sei que probablemente os amigos de Chévere farán escarnio de tanta responsabilidade, e fan ben, pero é o que lles toca. Chévere é un coio guindado contra os cristais dunha casiña de barrio alto, dunha urbanización enteira, da cidade completa. E é ademais un extenso grupo de actrices e actores, estables e colaboradores, cunha capacidade interpretativa excelente. Chévere segue a ser, ademais, unha conciencia crítica que nos vén esixida pola era que nos toca ir transitando. O seu nome está xa ligado a esta República en construción e aos principios que inspiran este premio. Pero non o tomemos tan en serio. O seu, ó cabo, é o pop, a cultura popular no sentido que lle dá Julián Hernández nesa estupenda canción de Siniestro Total que se titula, precisamente, “Cultura popular”: Hay que sentir en vez de consumir. Cultura popular usada como material de transformación, como agulla de descarnar e mesmo como espello que nos reflicte ó ollarnos estupidamente cando ninguén nos mira.
Os compañeiros de Chévere son veteranos na construción dunha bagaxe de textos e espectáculos teatrais. De Servicio discrecional ata Citizen, pasando por aquela Salomé que no ano 1989 dirixiu e adaptou Roberto Vidal Bolaño (con John Eastham), correron 25 anos polos corpos e os cerebros destes extraordinarios actores, directores, dramaturgos, músicos, técnicos, etc., dun proxecto que nos veu a acompañar aos veciños do Concello de Teo coa súa presenza estable. E non chegaron por casualidade, senón por unha caste de convite ó exilio ou á desaparición que amablemente lles fixeron uns gobernantes que xa engordaron a historia da infamia. Non lembro os seus nomes.
Remato.
A nosa RAG decidiu dedicarlle a Roberto o Día das Letras Galegas do ano 2013. A Academia, que nunca se engana, como ben ten advertido Ferrín, recoñece en Vidal Bolaño a un dos nosos escritores máis importantes. Aínda que nalgún manual de historia da literatura galega non apareza, cousa que a el o indignaba bastante, por certo, e con razón. Ese recoñecemento literario énchenos de orgullo. O mesmo orgullo co que levamos celebrando a súa memoria con este premio.
Este acto de hoxe é un humilde limiar de todo o que nos traerá o 2013. Podemos dicir que queda encetado o ANO VIDAL BOLAÑO. E como isto non é máis ca o principio, as Redes Escarlata temos que nos comprometer a participar, na medida das nosas capacidades, nesta lembranza popular que se aveciña. Boa razón será para reactivarmos accións e dinámicas de participación social e cultural. Aí estaremos, e con este compromiso reforzamos a nosa presenza pública como parte desa Cidadanía Republicana Constituínte que anda por aquí e acolá asomando o fociño coma aquela vella toupa que nunca para de fozar e fozar e escaravellar galerías. Como un cerebro colectivo, un corpo múltiple que non renuncia, ó contrario, a estar na historia, na nosa terra e no noso tempo.
Quen sabe se sopran ventos de esperanza, teimudos, que derraman a escuridade dos fillos da Inquisición que nos explotan e nos negan. Os máis optimistas cremos que si. E que o vento somos nós. En todos os lugares. Tamén aquí, lembrando a Roberto Vidal Bolaño. Nosoutros e estas partes de nosoutros que son os amigos e amigas da Mámoa de Luou, Carme, Belén, Luz, Morris, Mónica, Zé, Xosé Antón, Ferrín, o Grupo Chévere, con estes seus 25 anos… Nosoutros. Coa memoria de Roberto. Coa dos vencidos, que é o motor do futuro.
E a luz aberta da República Galega.
Saúde.
Antón Dobao en Teo, outubro de 2012
*Texto publicado na revista A Trabe de Ouro, núm. 91.
